De openbare bibliotheek als gids in het digitale tijdperk

Openbare bibliotheken kunnen een belangrijke rol spelen in het dichten van de digitale kloof. Als geen ander zijn zij verweven in de lokale gemeenschap, ze bieden burgers vrije toegang tot een schat aan zowel fysieke als digitale informatie en kennis,  ze is fysiek nabij, ze heeft een neutrale positie enzovoort.

Vanuit die positie kan de bibliotheek verschillende rollen opnemen in het dichten van de digitale kloof:

- De bibliotheek als facilitator: toegang bieden tot niet alleen een op lokale noden aangepaste collectie, maar ook tot het internet, de nodige hardware en software;

- De bibliotheek als netwerker: het optreden als schakel tussen enerzijds lokale partners zoals het onderwijs  en organisaties die zich actief inzetten voor het informatie-, digi- en mediavaardig (‘mediawijs’) maken van de burger

- De bibliotheek als gids en als coach bij het ontwarren van het informatiekluwen waarmee burgers meer en meer geconfronteerd worden waarbij enerzijds kan gestreefd worden naar het zelfredzaam maken van de burger en anderzijds naar het helpen van de zwakkere doelgroepen door middel van informatiebemiddeling op maat.

Niettemin weten bibliotheken nog niet altijd goed hoe ze die rollen moeten invullen. In de Verenigde Staten is dat niet anders. Vandaar dat ik de eer had om dit voorjaar – op basis van mijn eigen ervaring met  het domein‘mediawijsheid’ in de openbare bibliotheek van Vlissingen - een workshop te geven voor Amerikaanse bibliotheekmedewerkers over het onderwerp ‘public libraries and media literacy’.

Het is namelijk van groot belang dat bibliotheken – als zij mediawijsheid-activiteiten willen ontplooien zich eerst de volgende vragen stellen:

1. Gaat het initiatief uit van de juiste strategische visie?

a.  Welke doelgroep bereik ik met dit initiatief? Opnieuw de actieve lezers/mediagebruikers of ook de niet-gebruikers?

b.  Draagt het -bewezen- effectief bij tot gedragsverandering ?

c.  Ondersteunt het de onderwijspraktijk (bij schoolactiviteiten)?

2.  Is de continuïteit en samenhang van de activiteit verzekerd?

3.  Vergroot ik mijn publieksbereik ermee (met name niet-mediagebruikers)?

4. Beschikken we als bibliotheek over voldoende expertise om de activiteit te kunnen uitvoeren (naar capaciteit en deskundigheid).

Als we onszelf deze vragen durven te stellen, wordt de rol van de bibliotheek als lokale partner in het dichten van de digitale kloof, pas echt au sérieux genomen en kunnen we spreken van een beleid met effect op lange termijn.

Deze bijdrage is verschenen op 'E-Dinges'-blog.

Digitale kloof op de beleidsagenda

Onlangs woonde ik het Europees Congres rond E-Inclusie 2010: "Naar een digitaal Europa met openbare bibliotheken" - een officiële conferentie van het Belgisch voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie - bij. ECEI10 werd georganiseerd in het kader van het Europees Jaar voor de strijd tegen armoede en sociale exclusie, en in de context van de nieuwe digitale agenda voor Europa. Op het congres werd vooral ingegaan op de huidige en toekomstige rol van de openbare bibliotheken in dit beleid en in concrete domeinen zoals het overbruggen van de digitale kloof, de verbetering van de toegankelijkheid van diensten en informatie en het ondersteunen van programma’s digitale geletterdheid.

Zonder in te gaan op het verloop van dit congres vond ik dit gebeuren een mooi aanknopingspunt voor dit editorial. ‘De digitale kloof’ is namelijk een thema dat weinig leeft bij mensen zoals u ik – doorgewinterde internetgebruikers. Nochtans stel ik vast dat die kloof steeds groter wordt. In België besliste de spoorwegen onlangs een flinke toeslag aan te rekenen voor mensen die hun ticket voor internationale reizen via het fysieke loket wilden bestellen. Gelukkig werd de NMBS op tijd teruggefloten en werd besloten de maatregel enigszins bij te stellen. Ook bibliotheken – stel ik vast – dragen nog steeds bij aan het vergroten van de digitale kloof. Zeker in de context van de huidige digitaliseringsgolf vergeten we maar al te gauw dat niet iedereen op dezelfde manier baat heeft bij deze ontwikkelingen. Dit betekent allerminst dat we deze evolutie moeten tegenhouden, maar het loont wel de moeite om in de toekomst het structureel ondersteunen van digitaal zwakkeren in deze maatschappij mee te nemen in beleidsplannen en projectplannen. Een beleid dat verder gaat dan het occasioneel organiseren van diverse initiatieven onder de noemer ‘mediawijsheid’. De digitale bibliotheek wordt bloot gesteld aan stevige bezuinigingsgolven de komende jaren, dus een bezinning over onze rol ten aanzien van belangrijke maatschappelijke thema’s is dus zeker geen overbodige luxe.

Deze column is verschenen in Digitale Bibliotheek nr.6.

Bib Web Awards 2010

Deze week kreeg ik dit leuke berichtje in mijn mailbox: Proficiat! U werd zopas genomineerd voor de categorie biblioblogs van de Vlaamse Bib Web Awards.

Proficiat!

U werd zopas genomineerd voor de categorie biblioblogs van de Vlaamse Bib Web Awards.

Dat zit zo:

Op maandagavond 13 december 2010 reikt de Bibliotheekschool van Gent in haar auditorium de Vlaamse Bib Web Awards uit.

Wij, cursisten van het graduaat BDI-kunde (module Netwerk- en systeembeheer), selecteerden voor 10 categorieën telkens circa 10 genomineerden.

Wij vonden uw blog zo verdienstelijk dat u een plaats bij de genomineerden verdiende.

Een combinatie van publieksstemmen (50%) en vakjury (25% vakmensen + 25% cursisten) zal het eindresultaat bepalen.

Als u in de top 5 van uw categorie eindigt, krijgt u begin december een persoonlijke uitnodiging voor de feestelijke uitreiking op 13 december.Proficiat!

Dat zit zo:

Op maandagavond 13 december 2010 reikt de Bibliotheekschool van Gent in haar auditorium de Vlaamse Bib Web Awards uit. Wij, cursisten van het graduaat BDI-kunde (module Netwerk- en systeembeheer), selecteerden voor 10 categorieën telkens circa 10 genomineerden. Wij vonden uw blog zo verdienstelijk dat u een plaats bij de genomineerden verdiende. Een combinatie van publieksstemmen (50%) en vakjury (25% vakmensen + 25% cursisten) zal het eindresultaat bepalen. Als u in de top 5 van uw categorie eindigt, krijgt u begin december een persoonlijke uitnodiging voor de feestelijke uitreiking op 13 december.

Nodeloos te zeggen dat ik heel erg vereerd ben met deze nominatie! Ik zou dus zeggen: 'Stemmen maar!"

Volg de awards ook op Twitter en Facebook.

Internet Librarian 2010: toon wat je waard bent!

Vorige week woonde ik het Internet Librarian 2010-congres bij. Alweer een mooie editie boordevol tips en inspiratie. Zoals gewoonlijk lag de nadruk op het gebruik van de technologie in bibliotheken, maar - in het kader van de huidige woelige economische tijden - was er ook veel aandacht voor hoe bibliotheken hun toegevoegde waarde kunnen aantonen aan hun stakeholders (gemeente, klanten, enz.). Een interessante presentatie over dit onderwerp kwam van blogger Brian Kelly (UKOLN), één van de autoriteiten in de UK op het vlak van social media en bibliotheken. Hij had het over het gebruik van additionele tools (naast het 'traditionele' Google Analytics) om aan te tonen welke waarde je genereert als organisatie of individu door het inzetten van social tools. Een waardevolle bijdrage, maar ik vraag me af hoeveel bibliotheken er al in slagen om op een efficiënte manier Google Analytics in te zetten voor het meten van hun online activiteiten?

In diezelfde track kwam ook een andere aanpak aan bod. Spreekster Joy Palmer had het op een ludieke manier over het evalueren en vermarkten van je dienstverlening op een budgetvriendelijke manier. Statistieken zijn nuttig, maar zeggen weinig over de waarde van je dienstverlening (perceptie door de klant). Dus moet je ook andere technieken gebruiken om te achterhalen wat klanten hebben aan je diensten en producten (gebruikersinterviews, focusgroepen enz.).  Een tip die ik best wel nuttig vond: hergebruik citaten van je klanten (evident, maar je staat er niet altijd bij stil) op je blog, website, in je catalogus, enz..

Het gebruik van social media door bibliotheken heeft een hele evolutie doorgemaakt en dat viel ook dit jaar weer op. De meest inspirerende bijdrage in dit kader kwam van keynote-spreekster Hazel Hall (Edinburgh Napier University). Zij toonde aan hoe bibliotheken social tools inzetten om hun dienstverlening te herpositioneren (meer klantgericht) en hoe je informatie, klanten en tools kunt linken. Een leuk initiatief waaraan ze deelneemt zijn de open coffee's over social media die wekelijks plaats vinden in Edinburgh. De deelnemers zijn niet alleen bibliotheekmedewerkers, maar ook ontwerpers, reclamemensen enz.. Misschien een leuk voorbeeld voor hier in Vlaanderen? Ik ben alvast kandidaat!

Phil Bradley - alweer een echte autoriteit op het vlak van bibliotheek2.0 en een erg boeiend spreker - overspoelde het publiek weer met een reeks web2.0-speeltjes. Neem alvast een kijkje op één van zijn blogs - I want to. Hier staan honderden social media tools opgelijst per categorie. Een schat aan informatie (al loop je wel het risico overdonderd te worden).

Ook de filosofische insteek mocht niet ontbreken dit jaar. Die kwam van keynotespreker Robert Rowland Smith (filosoof en auteur). Hij benaderde onderwerpen zoals 'informatie', 'kennis' en bibliotheken met een filosofische kwinkslag. Ik was alvast voldoende gemotiveerd om zijn laatste boek 'Breakfast with Socrates' te kopen. Een aanrader!

PS: Ook dit jaar mocht ik een presentatie geven op ILI. Die ging over het Nederlandse project 'Wiki loves bieb' dat ik opgestart en geleid heb tot midden dit jaar. De presentatie vind je hier.

Het spook van de bezuinigingen

Onlangs was ik in Washington op het Computers in Libraries congres.  Wat ook dit jaar weer in het oog sprong was de impact van de financiële crisis op bibliotheken.  Presentaties met in de titel ‘free’ of ‘cheap’  trokken meer dan volle zalen.

Ondertussen worden de gevolgen van de wereldwijde financiële crisis ook voelbaar in eigen land. De VOB kondigde in februari al aan dat 63% van de bibliotheken in 2010 of later geconfronteerd zou worden met bezuinigingen. De laatste maanden wordt de lijst met getroffen bibliotheken alleen maar langer. In Brabant bijvoorbeeld waar het bestuur van de provincie Noord-Brabant wil stoppen met de financiering van het netwerk van Brabantse bibliotheken.  Maar ook andere bibliotheken zoals Haarlem, Middelburg, Vlissingen enz. ontsnappen niet aan de gevolgen van de financiële malaise.

Waar ik benieuwd naar ben is de manier waarop de bibliotheeksector met deze bezuinigingen zal omgaan. Blijven we zoals vanouds steken in zelfmedelijden of gaan we effectief op zoek naar nieuwe modellen, nieuwe en slimmere manieren van werken?  Durven we keuzes te maken in het voordeel van de gebruiker?  Durven we onszelf met andere woorden heruit te vinden? Zo zorgen de bezuinigingen misschien voor een nieuwe wind door bibliotheekland?

Dat veel organisaties bewuster en slimmer omgaan met gemeenschapsgelden toont het artikel aan van Jeroen de Boer over het Muziek Centrum Nederland (MCN) dat gekozen heeft voor Koha, een open source ILS dat in Nederland nog maar zeer sporadisch wordt gebruikt . Volgens één van de projectleiders een slimme keuze, want “het bespaart tijd en geld. En het is toch gemeenschapsgeld wat wij hier gebruiken."
Nog in nummer 4 van DB kijkt Laurent Meese in zijn stuk ‘Cabriologie’ naar Cabrio, de verrijkte bibliotheekcatalogus van Brugge die  ruim een jaar geleden gelanceerd werd. Wat opvalt in dit artikel is de kracht van samenwerking op lokaal en bovenlokaal niveau en de durf van de bibliotheek om zich in een bredere netwerkomgeving te profileren en nieuwe gebruikers aan te spreken. Nu nog een keuze, binnenkort misschien een must?
Veel leesplezier!

Deze blogpost is verschenen als editorial in Digitale Bibliotheek Nr.4.

Computers in Libraries 2010: enkele impressies

Vorige week vond de 25e editie plaats van het congres Computers in Libraries in Washington DC. Het thema dit jaar was 'Information fluency: literacy for life'. Enkele korte impressies:

• Wat ook dit jaar weer opvalt is de grote impact van de financiële crisis op de Amerikaanse bibliotheken. ‘free’ of ‘cheap' komt heel vaak voor in de titels van druk bijgewoonde presentaties. Interessant op dit vlak was de sessie 'New and open source tools' van Darlene Fichter en Nicole Engard. Bijzonder charmant en moedig was het praatje van Louise Alcorn, 'Bright ideas in dark times'. Door de economische crisis doen meer mensen een beroep op de bibliotheek die bijvoorbeeld op zoek zijn naar een nieuwe baan. Jammer genoeg zijn bijna alle vacatures online te vinden en mensen moeten ook online solliciteren. Dat probleem is één van de vele opportuniteiten voor bibliotheken die - in deze tijden van budgetschaarste - meer dan ooit hun waarde moeten aantonen. Bovendien liggen er massa's kansen voor het rapen om werkzoekenden te ondersteunen. Organiseer bijvoorbeeld vertelmomenten voor kinderen. Hun ouders - vaak druk op zoek naar een nieuwe baan - kunnen zich dan in alle rust concentreren op solliciteren.

• Het onderwerp 'Ebooks': net als in Nederland zitten bibliotheken in de VS met delfde vragen en dilemma’s. hoe zal de technologie van ereaders evolueren, DRM, open versus gesloten formats, enz..Een goed verslag over de ebooks-sessies is te vinden op de blog van Sarah Houghton-Jan (Librarian in Black). En natuurlijk was de Ipad alomtegenwoordig op CIL: zowel fysiek als in de presentaties. Volgens de één een sterk staaltje vernuftigheid, volgens de ander totaal voorbijgestreefd. Wie zal het zeggen. Mijn persoonlijke indruk: de Ipad is vooral een leuke kijkdoos, maar geen werkinstrument.

• Ook weer een flinke dosis Web2.0 op CIL: een interessante insteek bood de presentatie van Meredith Farkas over 'org2.0'  of waarom al/veel web2.0-projecten falen. Als redenen haalt ze onder andere aan: er zijn massa's tooltjes op de markt, maar hebben klanten er nood aan? Daar zijn waar je gebruikers zijn is goed, maar lever je daar ook toegevoegde waarde? Volgens Farkas is Library2.0 bovendien een 'state of mind' die onder meer draait om vertrouwen in je gebruikers, het opgeven van de 'perfectie-cultuur' (alles is beta) enz...

• LibraryMan Michael porter had het in zijn sessie (samen met collega Amanda Clay Powers ), 'Analyzing, evaluating and communicating the value of web presence' over  hoe je de waarde aantoont van het gebruik van social tools in je bibliotheek.

• Ook een interessante insteek bood de sessie' Library engagement through open data' of hoe je data over bibliotheekgebruik beter visualiseert op het net en in de bieb. Wordt vervolgd in DB.


• Ik leerde bijzonder veel bij tijdens de presentatie van Paul Coyne (Emerald) over hoe je met QR-codes je mobiele gebruikers bereikt. Al enkele bibliotheken maken gebruik van deze technologie. Een goed voorbeeld is Huddersfield University die qr-codes gebruikt voor haar 'text a librarian' service. Je hoeft dus niet langer een nummer of url te noteren. Je mobiele telefoon met een QR code reader doet het werk voor je. Snel maar eens die QR code generator uitproberen om mijn eigen QR-code te maken...

• En natuurlijk waren er weer drie sterke keynotes. Bijzonder boeiend vond ik de visie van David Ferriero, de tiende archivaris van de Verenigde Staten. Een man met een bijzonder indrukwekkend cv, als je het mij vraagt. Niet voor niets werd hij onlangs verkozen door Obama. Ferriero is onder andere verantwoordelijk voor het Open Government Initiative. Door middel van zijn blog 'aotus' wil hij onder meer de gewone burger bij dit initiatief betrekken. ook wil hij aantonen wat een archivaris zoal doet. HIj heeft twee grote zorgen: de eerste is de lage tevredenheid van het archiefpersoneel en de elektronische records. Veel wordt bewaard, maar weinig wordt gepreserveerd voor de toekomst, stelt hij vast.

• Dit jaar had ik de kans om zelf een workshop te geven over mediawijsheid. Wat me bijzonder opviel bij de deelnemers was het gebrek van visie en strategische planning op het vlak van mediawijsheid/geletterdheid.  Dat was ook hetgeen de meeste deelnemers meenamen uit mijn workshop : plan! Misschien ook een tip voor Nederlandse bibliotheken. Er zijn veel willekeurige activiteiten, maar dikwijls ontbreekt de strategische visie hierachter. We willen alles aanbieden voor iedereen en we denken daarbij te weinig vanuit behoeften. Dat moet toch anders kunnen, niet?

Jammer genoeg kreeg het congres voor mij dit jaar een vervelend staartje. Zo zit ik momenteel nog in Washington DC door de eigenwijsheid van een Ijslandse vulkaan. Een ding staat nu al vast: de impact van sociale netwerken is groter dan ooit in tijden van nood. Mensen helpen elkaar, steunen elkaar enz.  Dit had nooit mogelijk geweest zonder het interactieve web. Zelf vind ik het ook erg hartverwarmend dat zoveel mensen met me meevoelen. Bedankt iedereen!

Gedetailleerde verslagen van CIL zijn te lezen op de blogs van onder meer:
Librarian in Black.

Wikimedia Nederland en Nederlandse openbare bibliotheeksector slaan handen ineen

Dit jaar heb ik de eer en het genoegen een veelbelovend project te leiden. Lees hieronder het persbericht:

Wikimedia Nederland en bibliotheken gaan projectmatig samenwerken om de kwaliteit en het gebruik van Wikipedia te bevorderen. Het project – met de naam Wiki loves bieb - heeft  het opzetten van een structurele en duurzame samenwerking tussen Wikimedia Nederland  en de sector openbare bibliotheken tot doel. De activiteiten spitsen zich toe op mediawijsheid, cultureel erfgoed en de digitale informatiestructuur.

De Vereniging Openbare Bibliotheken (VOB) heeft eind 2009 formeel opdracht verstrekt aan Bibliotheek Vlissingen om een project op te zetten dat moet leiden tot een hechte  samenwerking tussen Wikimedia Nederland en de sector openbare bibliotheken. Het project zal vooral ingaan op een goed gebruik van Wikipedia, het stimuleren van een zorgvuldige vulling van deze virtuele encyclopedie én op het ontwikkelen van diensten van de bibliotheek die de kwaliteit van de producten van Wikimedia verder verbeteren.

De beoogde samenwerking moet op termijn leiden tot het versterken van de band tussen openbare bibliotheken en het onderwijs, tussen openbare bibliotheken en lokale erfgoedpartners en tot een betere ontsluiting van de collecties en expertise van de bibliotheek op internet, in het bijzonder via de populaire online encyclopedie Wikipedia.

Wikimedia Nederland wil bovendien via dit project het bewustzijn en gebruik van de digitale kennisprojecten van Wikimedia  en vrije licenties in het algemeen vergroten. Het samenwerkingsverband levert zo een waardevolle bijdrage aan vrije kennis op het internet.

Hoe?

Door middel van een pilot in Bibliotheek Vlissingen en mogelijk andere bibliotheken in Zeeland, zullen producten ontwikkeld worden, die uitgeprobeerd en overdraagbaar gemaakt worden voor de hele openbare bibliotheeksector in Nederland.

Achtergrond

Vereniging Wikimedia Nederland ondersteunt binnen Nederland de activiteiten en doelstellingen van de Wikimedia Foundation, de non-profitorganisatie die onder meer Wikipedia beheert. Wikimedia werkt aan het bevorderen van een wereld waarin alle kennis vrij beschikbaar is voor iedereen. Hierbij wordt nauw samengewerkt met de vrijwilligers van de Wikimediaprojecten (zoals Wikipedia) en worden diverse activiteiten ondernomen en georganiseerd.

De openbare bibliotheek biedt alle burgers vrije toegang tot informatie, kennis en cultuur zodat zij zich bewust, kritisch en actief kunnen bewegen in de maatschappij.
Een project dat leidt tot duurzame en structurele samenwerking tussen deze twee organisaties met gelijkaardige doelstellingen leidt tot meerwaarde voor beide partijen én voor de doelgroepen die beiden  willen bereiken. Tenslotte maakt samenwerking met nieuwe partners onderdeel uit van de strategie voor de toekomst van de branche van openbare bibliotheken.

Voor meer informatie kan contact opgenomen worden met projectleider Karolien Selhorst, beleidsmedewerker Digitale Bibliotheek en Kennismanagement Bibliotheek Vlissingen, kst@spui.nl (06 57709194) of met José Spierts, voorzitter Wikimedia Nederland, jose@wmnederland.nl (06-50512514).

Wordt vervolgd...

Goede voornemens (beter laat dan nooit)

2010 wordt een betekenisvol jaar voor de digitale bibliotheek. Zowel binnen als buiten de sector volgen nieuwe ontwikkelingen zich in razendsnel tempo op.

Ook wij van DB beginnen deze nieuwe jaargang met veel plannen en goede voornemens.   Nieuwe columns bijvoorbeeld. Vanaf dit nummer zal Helene Blowers – de bedenkster van 23 Dingen – in haar column ‘The next thing’ focussen op nieuwe ontwikkelingen – het 24e ding? - en wat die betekenen voor de bibliotheek.  Ook zal vanaf vandaag een anonieme columnist – onder de schuilnaam professor Kirjasto – de vinger leggen op één van de zere plekken in ons beroepsveld.

Onze plannen beperken zich echter niet tot het blad. Ook willen wij graag met u persoonlijk kennismaken. Dat kan binnenkort op de eerste editie van het congres ‘DB Update 2010’ op 25 maart in Rotterdam. Daar zullen nationale en internationale sprekers zoals Helene Blowers, John Blyberg enz. spreken over de nieuwste digitale en technologische ontwikkelingen van vandaag en morgen en hoe je als bibliotheek daarop kunt inspelen met zowel beleid, strategie, producten en diensten.  Schrijf je vlug in, want het aantal plaatsen is beperkt! Dat geldt ook voor de exclusieve masterclass – Creating a culture of innovation in libraries - die Helene Blowers geeft op 26 maart.

Ook op die dag wordt voor de eerste maal in de geschiedenis de award ‘Digitale Bibliotheek van het jaar’ uitgereikt.  Met deze prijs willen wij – de jury - die bibliotheek in de bloemetjes zetten die haar digitale aanwezigheid op uitmuntende wijze heeft ingevuld.  Nominaties zijn welkom bij ondergetekende.

En alsof dat nog niet genoeg is, gaan we verder met de erg populaire digicafés in DOK Delft en met de workshops die in de toekomst nog nauwer zullen aansluiten bij de thema’s van het tijdschrift.  Ten slotte, willen we ook graag onze virtuele aanwezigheid versterken in 2010.  Meer daarover in de volgende nummers.

Ondertussen wens ik u veel leesplezier en hopelijk tot binnenkort!

Deze column is verschenen in nr. 1 van het tijdschrift Digitale Bibliotheek 2010.